دربارۀ نوع تحولات شب قدر
**************
« ﻟَﻴﻟَﺔُ القَدرِ خَیرٌ مِن ألفِ شَهر»
امّا اینکه آن تغییرات و تبدّلات و آن حیات و ممات و إحیاء و إماتهای که در آن چند ساعت صورت میگیرد، از چه نوعی و به چه نحوی میباشد؟، صحیحترین پاسخی که به ذهنِ نگارندۀ این سطور میرسد، این است که:
آنچه مهمّ است، أصلِ همان تغییر و تبدّل و حیات و ممات و إحیاء و إماته است. اگر دانشِ بشر به این نکته برسد، کشفی بزرگ و بزرگتر از تمامِ اکتشافات و اختراعاتِ دیگر نموده است.
در آن زمان خواهند دید و خواهید دید که آن تبدّلات، از حیطۀ تمامِ قواعدِ موضوعه و مکشوفۀ بشری خارج است و اصلاً از یک جنس و نوعِ واحد نمیباشد؛ زیرا به اقتضای مصلحتِ إلهیِ هر شیئ - چه جزئی باشد و چه کلّی، چه جزء چه کُلّ، و چه بسیط یا مرکّب-، تبدُّلِ خاصّ همان شیئ حاصل میشود.
مثلاً چنین نیست که برای انسان یک تبدّل و تحوّل، و برای حیوان، نوعی دیگر، و برای جماد و نبات و غیره هر یک به مُقتضای نوعِ خودش؛ بلکه فرضاً در میانِ انسانها، برای فلان بن فلان تبدّلِ خاصِّ خودش، و برای بَهمان نیز تحوّل و تطوُّرِ خودش صورت میگیرد - لکن مهمّ، همین است که تغییر و تبدیل و تطوُّر و تحوّل یقیناً صورت میگیرد -.
- در این ساعاتِ خاصّ، عملکرد گذشتۀ هر شیئ و هر فرد، اندازهگیری میشود، و تکالیف و نحوه بودنِ جبری یا اختیاریِ آن و مدّتِ بقاء و ماندنش در آتیۀ بعد از آن نیز معلوم و به او إلهام میگردد. معنای لغتِ «قَدر» نیز همین است و در همین حیطه و سیطره.
امّا چون آن «قَدر» که در محضرِ حجّتِ عُظمای خدا و با إذن و نظارتِ حضرتش، در شب هنگام واقع میشود، به آن شب و ساعاتِ خاص، إطلاق لیلة القَدر میشود.
بر کُلّیّتِ تمامِ مطالبِ ریز و درشتی که در این پند و مقال، تا به اینجا معروض گردید، آیات پنجم و ششم سوره «قدر» و آیۀ چهارمِ سوره «دُخان»، مؤیّد - و بلکه مُصرّح - است: «تَنَزَّلُ المَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذنِ رَبِّهِم مِن کُلِّ أمرٍ (در آن شب، فرشتگان با روح، به فرمانِ پروردگارشان برای هر کاری که مقرّر شده است فرود آیند)».
به تعبیر «کُلِّ أمرٍ» عنایت فرموده و تدبّر نمایید. «سَلامٌ هِیَ حَتّی مَطلَعِ الفَجر (آن شب تا دَمِ صبح، صُلح و سلام است)». این آیه تصریح میفرماید که آن ساعات، هم از جنسِ سلام و خیر و خوبی و بِرّ و نیکویی است، و هم یقیناً در شب قرار دارد و اگر بنا به قولِ مشهور أهل ادب (که حرفِ جَرّ «إلی» را برای نشان دادنِ نقطۀ پایان و انتهای غایت، و حرفِ جَرّ «حتّی» را أعمّ از نقطه پایانی و ورودِ إجمالی به ما بعدش میدانند)، کلمه «حتّی» و مدخولِ آن را دالّ بر دخول و ورودِ إجمالی به مابعدش نیز بدانیم، آن صُلح و سلام لیلة القَدر، فقط تا زمانِ طلوعِ فجر و کمی بعد از آن - که تاریکی هنوز غلبه دارد - ساری و جاری است.
«فیها یُفرَقُ کُلُّ أمرٍ حَکیمٍ (در آن شب، هر گونه کاری به نحوی استوار فیصله مییابد)».